شرایط اقلیمی منحصر به فرد خراسان جنوبی باعث شده در کاشت و تولید محصولاتی از قبیل عناب، زرشک، زعفران و سنجد پیشرو باشد. به طوری که این استان رتبه اول تولید محصولات باغی زرشک و عناب و رتبه دوم زعفران را در سطح کشور داراست.
استان خراسان جنوبی در شرق ایران قرار دارد و سومین استان پهناور کشور است. پهناورترین شهرستان کشور یعنی شهرستان طبس نیز در این استان قرار دارد. این استان، بیابانهای وسیعی دارد و از این نظر، سومین استان بیابانی کشور است.
شرایط اقلیمی منحصر به فرد خراسان جنوبی باعث شده در کاشت و تولید محصولاتی از قبیل عناب، زرشک، زعفران و سنجد پیشرو باشد. به طوری که این استان رتبه اول تولید محصولات باغی زرشک و عناب و رتبه دوم زعفران را در سطح کشور داراست.
سوغات استان خراسان جنوبی مانند سوغات استانهای دیگر کشور، شامل انواع مواد خوراکی و محصولات کشاورزی و صنایع دستی مختلف است. از مشهورترین آنها میتوان به زعفران و زرشک قائنات اشاره کرد که شهرت جهانی دارند.
کشک،غذای سنتی خراسانجنوبی
غذاهای سنتی خراسانجنوبی از مواد در دسترس و متناسب با شرایط آب و هوایی تهیه میشود. خواص درمانی، مهمترین شاخصهی غذاهای سنتی خراسانجنوبی است و یکی از این غذاهای دارویی قروت یا کشک است که با حجم کم خود، یک ماده غذایی معجزه آساست که در بردارندهی همهی خواص شیر و حاوی کلسیم و پروتئین است.
کشک یکی از فرآوردههای فرعی شیر است که به روش سنتی از جوشاندن، تغلیظ و یا خشک کردن دوغی که پس از کرهگیری باقی میماند و یا از ماست بدون چربی تهیه میشود. کشک دیگ چدنی یا خاکستری در خراسانجنوبی مورد استقبال زیادی قرار دارد که به همین نام مشهور است این نوع کشک خواص بیشتری نسبت به سایر کشکها دارد.
«کشک زرد» نوع دیگری از کشک خراسانیهاست و بهصورت پودر زردرنگ خشک است که از روزگاران کهن بر جا مانده است.
در خراسانجنوبی انواع مختلف اشکنه مثل اشکنه آلو، نخود، کشک زرد و بادمجان زیاد است.
نان سمنو و نان زردی نیز از نانهای معروف خراسانجنوبی بوده، عناب، آلو، فرش و صنایعدستی از مهمترین سوغاتهای منطقهی جنوب خراسان است.
از جمله محصولات باغی میتوان از زرشک، بادام، آلو، عناب، سنجد، انار، انگور، انجیر، توت و گردو نام برد. محصولات خاص جنوب خراسان شامل زعفران، زرشک، آلو بخارا، عناب، سنجد، بادام، انار، انجیر و انگور است.
زعفران
هماکنون منطقهی عمده کشت زعفران به خراسانجنوبی که زمانی به قهستان شهرت داشته و امروزه شامل شهرستانهای نهبندان، بیرجند، قائن، فردوس و طبس می شود، محدود شده است.
زعفران گیاهی است علفی، دائمی و در عین حال زینتی که از طریق پیاز تکثیر میشود، چون زعفران یک گیاه نازای طبیعی است.
بخش مورد استفاده زعفران همین کلاله زعفران است. اگرچه همراه بودن خامه با کلاله از قیمت زعفران میکاهد، اما بیشتر افراد برای اطمینان از خلوص زعفران ترجیح میدهند از زعفران دستهای که خامه به کلاله متصل است خریداری کنند.
کلالهی زعفران دارای رنگ، طعم و عطر دلپذیری است که هر یک از این ویژگی ها مربوط به یک دسته از مواد آلی شیمیایی است.
زعفران در بازارهای استان بهصورت زعفران معمولی دستهای و زعفران سرقلم سرریشه، یا سرگل، یا رشتهای و در بازارهای جهانی بیشتر بهصورت زعفران سائیده شده «پودر» و زعفران رشتهای به فروش میرسد.
زرشک
زرشکها گروه بزرگی از درختچههای خاردار همیشه سبز یا خزانکننده از خانواده زرشکیان است.
ارتفاع درختچهی زرشک به یک تا 3 متر و در شرایط مساعد به 6 متر میرسد. شاخههای این درختچه شکننده و دارای پوستهی زرد رنگ و عدسکهای سیاه رنگ بوده که بر روی ساقههای قدیمی نیز دیده میشوند.
برگ زرشک حاوی مقدار زیادی ویتامین C است و در اسهالهای مزمن، آب آوردن انساج و در بیماری اسکوربوت مصرف می شود. جویدن برگ باعث سفت شدن لثه ها و جلوگیری از خونریزی میشود.
گلهای زرشک، مجتمع و بهصورت خوشهای و آویخته است. در خراسانجنوبی زرشک بیدانه بهعنوان یک میوه مطلوب در شهرستانهای بیرجند و قائنات کشت میشود.
از دانه زرشک صرف نظر از مصارف غذایی در صنایع تبدیلی از قبیل مربا، ژله، آب میوه، نوشابه گازدار، کنسرو، مارمالاد، نکتارین و گرد زرشک استفاده میشود.
زرشک را عقیق درخشان صحراهای خراسان نام نهادهاند که این محصول به یکی از سوغات پر مخاطب مسافران خراسانجنوبی تبدیل شده است.
آلو بخارا
آلو بخارا درختچه ای است به طول در حدود سه متر که هر قدر فواصل کشت آن محدودتر باشد، بر ارتفاع آن اضافه میشود.این درخت در روستاهای بخش مرکزی و بخش درمیان بیرجند به فراوانی کشت میشود.
میوه این درخت به طوریکه در مخزن الادویه آمده، اثر هضمکننده، اشتهاآور و محرک ترشحات صفراوی دارد.نوع خشک شده آن که بهعنوان سوغات خراسانجنوبی طرفداران زیادی دارد، در انواع سوپها و خوراکها استفاده میشود.
عناب
عناب درختی است خاردار که در مقابل سرما و گرما مقاوم است. عناب در بیشتر روستاهای بیرجند و در زمینهای نامرغوب میروید و حاصل بالنسبه رضایت بخشی تولید میکند.
میوه این عنابها ترش و شیرین و با درجه گوشتی 91 درصد و میانگین وزن 13 گرم است.در روستاهای بیرجند اغلب عناب بیش از سنجد کشت میشود، چون میوه عناب بیش از سنجد طالب و قیمت دارد.
سنجد
