غار جوجه:
غار جوجه در ۲۵ کیلومتری شرق قاین و پنج کیلومتری جنوب غرب روستای خونیک علیا قرار دارد. این غار برخلاف اسم خود، از بزرگترین غارهای شناساییشده در استان خراسان جنوبی بهشمار میرود و انتهای آن بر اثر زلزله یا فرسایش سنگها به مرور بسته شده است. دهانه این غار با ارتفاع تقریبی ۸۰ متر از کف دره، رو به شرق قرار دارد. ابعاد دهانه غار دو در چهار متر است و ارتفاع فضای درونی غار به ۴۰ متر نیز میرسد. داخل غار متشکل از یک تالار اصلی است و تشکیلات زیبای بلوری و گل کلمی بر سطح دیوارهها و سطح کف مشاهده میشود. همچنین در برخی از قسمتهای غار تشکیلات زیبای استالاکتیت و استالاگمیتی را میتوان دید. با آثار پراکنده سفال در فضای داخلی، این غار از اهمیت باستانشناسی نیز برخوردار است. این اثر که از مکان های دیدنی قاین محسوب میشود، در تاریخ ۲۳ شهریور ۱۳۸۲ با شمارهی ثبت ۱۰۱۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
پل آب بر:
پل آب بر از مکان های دیدنی بشرویه بهشمار میرود. مهندسان و معماران دوره ساسانی جهت تامین آب و مدیریت مصرف آن که از اهمیت بسیار بالای برخوردار بوده است، سازه های آبی بسیاری ساختهاند که پل آب بر بشرویه یکی از آنها محسوب میشود. از مزایای پل آب بر می توان به انتقال آب از کف به زمین های قابل کشت در دو طرف رودخانه اشاره کرد. استفاده از این فناوری سنتی نشان از اهمیت تاریخی منطقه بشرویه دارد.
سد کریت:
سد کریت که با نام سد کوریت نیز شناخته میشود، از جاهای دیدنی طبس است و در فاصله ۴۲ کیلومتری شهر طبس و ۲۸ کیلومتری شرق روستای کریت قرار دارد. از تاریخ ساخت این بند اطلاعاتی در دست نیست؛ اما تا اوایل قرن ۲۰ میلادی، بلندترین سد جهان به شمار میرفت. همچنین از سد کریت بهعنوان قدیمیترین و منحصربهفردترین سد قوسی دنیا یاد میشود. بندهای قوسی مقاومت بیشتری در مقابل فشارهای ناگهانی، زلزله و حوادث طبیعی دارند. بههمین دلیل نیز این سد که یکی از بزرگترین شاهکارهای صنعت مهندسی ساختمان محسوب میشود، بر اثر زلزله سال ۱۳۵۷ طبس با شدت ۷.۸ ریشتر، متحمل خسارات عمدهای نشد. بند کریت در سال ۱۳۷۹ به شمارهی ۳۵۲۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
جنگل سنو طبس که بیش از همه شامل اراضی کوهستانی میشود،با ارتفاعاتی صعبالعبور از جاذبه های گردشگری طبس در استان خراسان جنوبی به شمار میرود. بهدلیل منابع آب محدود، خشکی و شوری خاک، پوشش گیاهی این منطقه متشکل از گیاهان شورپسند است. علاوه بر این، جنگل سنو از نظر گیاهان دارویی نیز اهمیت دارد و حدود ۸۰۰ گونه گیاهی که اغلب خاصیت دارویی دارند، در این منطقه یافت میشود. همچنین جنگلهای دستکاشت با پوشش درختچهای و درختی از جمله گز، اسفناج وحشی (آتریپلکس) و تاغ برای کاهش توفانهای کویری و تثبیت شنهای روان در این جنگل کاشته شده است. این گیاهان از پایدارترین گونههای کویری هستند که میتوانند در برابر کمآبی، توفانهای شدید و وزش شنهای روان پایداری کنند.رودخانه تخت عروس
تخت عروس نام سنگ بزرگ سفیدی است که در کف درهای در نزدیکی روستای ازمیغان خود نمایی میکند و از جاذبه های گردشگری طبس به شمار میرود. این سنگ بزرگ سفید در وسط رودخانه قرار دارد و به سبب آنکه از دو طرف آن آب در حال حرکت است، به مانند یک تخت به نظر میرسد.
کویر بشرویه
کویر بشرویه که از جاهای دیدنی بشرویه محسوب میشود، آبوهوایی خشک و کویری دارد. حداکثر و حداقل دمای هوا در ایستگاه بشرویه، ۴۹ و ۲۷ درجه سانتیگراد برآورد شده است. این ریگزار از جنوب شرقی به شهرستان بشرویه، از شرق به کویر نمک بشرویه، از شمال به شهرستان کاشمر و از جنوب به رود کال شور محدود میشود. در وسیعترین قسمت، کویر بشرویه حدود ۳۰ کیلومتر عرض و ۲۴ کیلومتر طول دارد. در مناطق شرقی کویر، فاصله بین تپهها با نمکزارهای پراکنده پوشیده شده است و در قسمت جنوبی و مرکزی نیز، تپههای ماسهای عمدتا جهتی شرقی-غربی دارند. پوشش گیاهی کویر بشرویه در قسمت شمالی انبوهتر و در قسمت جنوبی تنکتر است. این پوشش عمدتا شامل گیاهان ماسهپسند مانند تاغ و اسکمبیل میشود و جوامع بوتهای همچون نسی را نیز میتوان در آن دید. از جمله گونههای جانوری که در کویر بشرویه زندگی میکنند، میتوان به سارگپه بیابانی، شاهین، پا مسواکی، شغال، گرگ، روباه شنی، گربه شنی، انواع آگاما و جکو، افعی شاخدار، تیر مار، مار جعفری و مار شتری اشاره کرد.
ریگ یلان (بزرگ ریگ)
ریگ یلان یکی از حیرتانگیزترین بیابانهای جهان و مقصدهای کویرگردی ایران است و هرچند هنوز اثبات نشده گرمترین هوای زمین را دارد، ولی ناسا اثبات کرده که گرمترین دمای سطح زمین را دارا است. همچنین، بلندترین تپههای ماسهای دنیا با بیش از ۴۷۵ متر ارتفاع نسبی در ریگ یلان وجود دارد.
تپهها ریگ یلان به صورت دیوارههایی با طول کیلومترها کشیده شدهاند و از اینرو، شباهتهایی با دیوارههای ماسهای در مناطق مرکزی ایران بخصوص منطقه ریگ جن دارند. این دیوارهای ماسهای در جهت شمال شرقی امتداد دارند و در میان آنها درههایی قرار دارد که به کوچه هم معروف است.
ریگ یلان دارای درههایی است که دیواری عظیم درههای ذکر شده را قطع کرده و هسته مرکزی ریگ یلان را تشکیل میدهد. این منطقه به قله ریگ معروف است که بلندترین هرمهای ماسهای و عظیمترین قیفها در این قسمت واقع شدهاند.
کویرپلوند
کویر پلوند که بهعنوان منطقه حفاظتشدهی مظفری نیز شناخته میشود، از جاذبههای گردشگری استان خراسان جنوبی در شهرستان فردوس است. این منطقه بهدلیل داشتن توپوگرافی کویری و کوهستانی، شرایط مناسبی برای حضور گونههای مختلف حیات وحش از جمله گور خر ایرانی دارد.
کویر پلوند کجاست؟
کویر پلوند که با نامهای کویر مظفری یا فردوس نیز شناخته میشود، از جاهای دیدنی فردوس به شمار میرود و در استان خراسان جنوبی و ۴۰ کیلومتری شمال غرب شهرستان فردوس، در حاشیهی روستای چاه پلوند قرار دارد. روستاهای کجه و چاهنو در شمال این کویر قرار دارد و از غرب به کال نمک، از شرق به روستاهای ابراهیم آباد و طاهر آباد و از جنوب به پناهگاه حیات وحش رباط شور محدود میشود.
دسترسی به کویر پلوند
برای دسترسی به این کویر باید از شهر فردوس بهسمت روستاهای ابراهیمآباد و طاهرآباد بروید و سپس از یکی از مسیرهای کجه یا سنگ سوراخ، راهی پلوند شوید.
معرفی کویر پلوند
کویر مظفری با مساحت ۹۲,۸۰۸ هکتار در سال ۱۳۸۶ بهعنوان منطقهی حفاظت شدهی فردوس شناخته شد. از ویژگیهای این منطقه، تلاقی کویر و بیابان با ارتفاعات و کوهستان است که چشماندازی زیبا و دیدنی را ایجاد میکند. تپهماهورهای ماسهای، دقها و کفههای نمکی و نواحی کویری، در کنار نواحی کوهستانی، تپهای ماسهای بهشکل دم یوز پلنگ و کوه ریگهای تماشایی، از ویژگی خاص این منطقه هستند.
ریگ دم یوز
ریگ دم یوز، تپهای ماسهای شبیه به یوزپلنگی است که در دل کویر خوابیده و سر در گریبان کوهستان فرو برده است. در قسمت شرقی این ریگ و در انتهای آن برای تثبیت تپه، سدهای خاکی ایجاد کردهاند.
در نزدیکی این ریگ و در جاهایی که سطوح پست و گلی در قالب دق وجود دارد، آبانبارهایی به چشم میخورد که در گذشته مورد استفاده مسافران و کاروانهای تجاری تشنه و خسته از راه و سفر بود.
سنگ سوراخ و غار سنگ سوراخ
یکی دیگر از دیدنیهای طبیعی و از پدیدههای زمینشناسی کویر پلوند، سنگ سوراخ نام دارد. سنگ سوراخ، یک حفره در بالای کوه است که در اثر فرسایش آبی در سنگهای آهکی ایجاد شده است. این حفرهی سنگی با قطر ۲۰ متر، منظرهی زیبایی در دل کویر ایجاد کرده و از بالای آن چشمانداز کویر، تماشایی است.
سنگ سوراخ را میتوانید در مسیر کویر پلوند و ریگ یوز و در ۵۰۰ متری جادهی قدیم ابراهیم آباد به روستاهای کجه و چاه نو ببینید. در نزدیکی سنگ سوراخ، غار آبی نیز وجود دارد که میتوانید تجربهای متفاوت از غارنوردی در دل کویر را داشته باشید.
پوشش گیاهی و جانوری در کویر پلوند
منیع عکس: mehrnews
کویر انتهای زمین است، پایان سرزمین حیات است... در کویر پلوند نیز مانند همهجای دنیا حیات و زندگی وجود دارد. وجود گونههای مختلف جانوری از جمله جبیر (آهوی بومی ایران) و گور ایرانی، پلوند را به یکی از مناطق مناسب جهت مشاهده حیات وحش تبدیل کردهاند.
گونههای گیاهی منطقه شامل بنه، کسور، اسکنبیل، گز، تاغ، قیچ، بادام کوهی، زرشک وحشی، درمنه، آنغوزه، زیره سیاه، گیاهان علفی، گل بوماداران، آویشن، لاله قرمز، خارشت، افدرا و برخی از گیاهان خانواده کاسنی است. علاوه بر این، انجیر وحشی، بارهنگ، ترنجبین، کاروان کش و خارشت نیز در پلوند یافت میشود.
گونههای جانوری منطقه مظفری نیز از تنوع خوبی برخوردار هستند و شامل قوچ و میش، کل و بز، گرگ، آهو، گربه شنی، کاراکال، روباه، شغال، تشی و بیش از ۳۳ گونه از خزندگان مانند انواع آگاماها، مارهای سمی و لاکپشتهای زمینی، بزمچه و... میشوند.
کرکس کوچک مصری، از جمله پرندگانی است که در این منطقه تولیدمثل و زندگی میکند. زاغ بوری یا زاغ کویر که پرندهی بومی و انحصاری ایران است، شاهین، کبک، تیهو، انواع باقرقره، کبوتر چاهی، غراب، کمرکولی، انواع چک چک، هوبره، شاهین، عقاب طلایی، دلیجه، قرقی و انواع گنجشک، از دیگر پرندگان کویر پلوند هستند؛ از همین رو، این منطقه را میتوان یکی از مقاصد پرنده نگری ایران دانست.
پلوند و گور خر ایرانی
گورخر ایرانی یا گور ایرانی، یکی از گونههای جانوری در معرض انقراض شدید است که بهعنوان یکی از شش گونهی گور آسیایی، در مناطق بیابانی و تپهماهورها زندگی میکند. رنگ این حیوان زرد مایل به نارنجی و زیر شکم، پهلوها و دُم آن گاهی اوقات سفید رنگ است؛ یال سیاه و نوار قهوهای تیره رنگی در پشت گور ایرانی دیده میشود که تا دُم ادامه دارد. در ایران اینگونه تنها در منطقه بهرام گور نیریز فارس و پارک ملی توران سمنان و منطقه حفاظتشدهی کالمند در استان یزد مشاهده میشود. با توجه به اینکه گور ایرانی در گذشته در منطقه مظفری نیز زندگی میکرده، از سال ۱۳۸۶ طرح احیای این حیوان در این کویر شروع شده است.
تفریحات کویر پلوند
گردشگرانی که پلوند را بهعنوان مقصد سفر خود انتخاب میکنند، میتوانند با تفریحهای مختلف، تجربهای خاطرهانگیز از این کویر زیبا برای خود رقم بزنند که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.
- تماشای حیات وحش: پیوند کویر و کوهستان در پلوند و وجود منطقه حفاظتشده محیطزیست با گونههای نادر حیات وحش، پلوند را به یکی از مناطق مهم برای تماشای حیات وحش و پرندهنگری برای علاقهمندان تبدیل کرده است.
- شترسواری: با توجه به پرورش شترهای وحشی و اهلی در این منطقه، امکان شترسواری نیز وجود دارد.
- آسمان شب کویر: آسمان صاف و زلال شب کویر، بهترین مکان برای مشاهده و رصد ستارگان است. پس حتما شب را در کویر اقامت داشته باشید تا بتوانید زیبایی آسمان کویر را در شب تماشا کنید.
- پیادهروی: یکی از لذتبخشترین کارهایی که در کویر میتوان انجام داد، راه رفتن روی شنهای نرم و گرم کویر و تپههای ماسهای یا برخانها است.
- آفرود، موتور چهارچرخ، سافاری، زیپ لاین از دیگر تفریحهای کویر پلوند است که طرفداران زیادی دارد.
- و...
بهترین زمان سفر به کویر پلوند
بهترین زمان برای کویرگردی و کویرنوردی، فصلهای پاییز، زمستان و ابتدای بهار است. پیشنهاد میکنیم کویر پلوند را در این فصول، بهویژه پاییز و بهار، ببینید.
در سفر به کویر پلوند کجا اقامت کنیم؟
در نزدیکی کویر پلوند، روستایی به همین نام قرار دارد که دارای اقامتگاه بومگردی با معماری کویری است. میتوانید بعد از کویرگردی در یک روز بینظیر، شب را در این مکان یا بهصورت کمپ در کویر اقامت داشته باشید تا بتوانید شبهای پرستاره و نورانی آسمان کویر را نیز تجربه کنید و از آرامش و سکوت آن لذت ببرید.
احترام به کویر
اثری از خود در کویر باقی نگذارید... بیابانها و کویرها، دنیایی بکر و دستنخورده هستند. مراقب آرامش، سکوت و پاکی این خطه از زبیاییهای ایران باشیم. متأسفانه کویر پلوند نیز مانند سایر مناطق طبیعی ایران در معرض خطر قرار دارد، برخی از مواردی که این کویر را تهدید میکنند، عبارتاند از:
- خشکسالیها و کمبود نزولات آسمانی
- تخریب زیستگاه بر اثر پیشروی شنهای روان
- خطرهای ناشی از حضور گردشگران
- کمبود پاسگاه محیطبانی، تجهیزات، نیروی انسانی و استاندارد نبودن وضعیت حفاظتی مناطق
درخت خیال کویر...
اما آنچه در کویر زیبا میروید، خیال است. این تنها درختی است که در کویر خوب زندگی میکند، میبالد و گل میافشاند و گلهای خیال، گلهایی همچون قاصدک، آبی و سبز و کبود و عسلی… هریک به رنگ آفریدگارش، به رنگ انسان خیالپرداز و نیز به رنگ آنچه قاصدک بهسویش پر میکشد و به رویش مینشیند.
کویر سه قلعه
کویر سه قلعه یکی از منحصر به فردترین کویرهای شرق کشور است که جاذبهها و زیبایی این منطقه گردشگران فراوانی را از مناطق و کشورهای مختلف به خود جلب کرده است. سه قلعه در فاصله ۳۰ کیلومتری از مرکز بخش سه قلعه و ۵۵ کیلومتری از مرکز شهرستان سرایان قرار دارد.
جغرافیای سه قلعه به گونهای است که در مسیر جریان گرد و غبار محلی قرار ندارد و افق دید باز و حدود صفر درجه در محل رصدگاه، امنیت بالای منطقه و وجود جاذبههای کویری زیبا و استثنایی از جمله تپههای ماسه روان (تپه ماهور)، دریاچه نمک، دق (زمینی کاملاً صاف و سفت که دارای هیچ گونه پوشش گیاهی نیست) این منطقه را به یکی از جاهای دیدنی استان خراسان جنوبی تبدیل کردهاند.
کویر سه قلعه به واسطه کویر زیبا، بکر و آسمان منحصر به فردش هم در استان خراسان جنوبی و هم در کشور شناخته شده است، آسمان سه قلعه، تاریکترین آسمان در خاورمیانه است.
دشت کویر ایران
حضور دو رشتهکوه بلند البرز و زاگرس با جلوگیری از نفوذ تودههای هوای مرطوب به مرکز کشور باعث ایجاد اقلیم نیمهخشک و خشک در این نواحی شده است. کویرهای ایران حدود ۸۶ میلیون هکتار از وسعت کشور را در بر گرفتهاند و این میزان عدد کمی نیست. دشت کویر ایران یکی از دو کویر معروف ایران است که بخش وسیعی از ناحیه بیابانی کشور را تشکیل دادهاند. با ما همراه باشید تا نگاه دقیقتری به این گستره وسیع بیابانی داشته باشیم.
دشت کویر ایران کجاست؟
دشت کویر، کویر مرکزی یا صحرای عظیم نمک بیابان وسیعی است که در قلب فلات ایران و در فاصله ۳۰۰ کیلومتری جنوب شرق تهران قرار دارد.
درباره دشت کویر ایران
دو کویر معروف ایران یعنی دشت کویر و کویر لوت وسیعترین نواحی بیابانی کشور را تشکیل دادهاند. دشت کویر بهعنوان بزرگترین کویر ایران، از نگاه زمینشناسان مشهور دنیا با نامهایی همچون «کویر بزرگ» و «کویر نمک» شناخته میشود. آلفونس گابریل، از زمینشناسان برجسته، دشت کویر ایران را بزرگترین باتلاق نمکی دنیا معرفی کرده است.
وسعت دشت کویر
دشت کویر ایران حدود ۸۰۰ کیلومتر طول و ۳۲۰ کیلومتر عرض دارد. گلولای و باتلاقهای نمک بخش زیادی از مساحت ۷۷,۶۰۰ کیلومتر مربعی این کویر را پوشاندهاند. این ناحیه بهعنوان بزرگترین کویر ایران از دامنههای جنوبی البرز آغاز میشود و تا مرکز ایران گسترش پیدا میکند. دشت کویر ایران از دو چاله شرقی و غربی تشکیل شده است که هرکدام ویژگیهای خاص خود را دارند.
اقلیم دشت کویر
برخلاف تصور عموم، دشت کویر اقلیمهای متنوعی دارد. در روزهای گرم تابستان دمای هوا در این منطقه به ۵۰ درجه سانتیگراد و بیشتر نیز میرسد؛ در حالی که اختلاف دمای شب و روز حدود ۷۰ درجه است و باید انتظار شبهای بسیار سرد را در این نمک زار وسیع داشته باشیم. این اختلاف دمای شدید رشد و حیات گونههای گیاهی و جانوری را تقریبا غیرممکن میکند.
در حال حاضر بخش وسیعی از نواحی مرکزی دشت کویر ایران با زمینهای باتلاقی پوشیده شده است. این در حالی است که بخش شرقی با تپههای ماسهای آراسته شده و بخش غربی دارای پوشش رسی است. اگرچه به نظر میرسد که لایه نمکی این بیابان سطح سختی داشته باشد؛ اما در حقیقت ضخامت آن فقط چند سانتیمتر برآورد میشود. زیر این لایه نمکی نوعی گل شل و گریس مانند قرار دارد که به آن «چربه» میگویند. این گل بسیار چسبناک است و اگر کسی در آن گیر کند، بیرون آمدن برایش فوقالعاده دشوار خواهد بود. به همین دلیل سفر کردن در نواحی بکر دشت کویر کار بسیار خطرناکی تلقی میشود.
خاک نواحی مرکزی دشت کویر ایران کاملا بایر است؛ بنابراین برای کشاورزی مناسب نیست. محیط مرکزی کویر نیز خالی از سکنه است و تاکنون فقط بخشهایی از آن مورد کاوش قرار گرفتهاند. اسکان مردم در حوالی این بیابان فقط به چند روستای پراکنده محدود میشود. ساختمانها در روستاها برای استقامت در برابر شرایط دشوار آبوهوایی با سبک معماری عایق در مقابل باد ساخته میشوند. شماری از اهالی دشت کویر در تپهها و کوههای اطراف دشت سکونت گزیدهاند.
تاریخچه دشت کویر ایران
دهها میلیون سال قبل دریاچه آبشور «تیس» دشت کویر ایران را در برگرفته بود. پس از خشک شدن آب دریاچه، لایهای از نمک به ضخامت ۶ تا هفت کیلومتر در این ناحیه تشکیل شد.
با گذشت زمان لایه نمکی پدیدار شده در کف دریاچه زیر لایههای گلولای مدفون شد؛ اما از آنجا که چگالی نمک از سنگ و گل و لای کمتر است، این عنصر بهتدریج به لایههای بالایی خود فشار آورد و در نهایت طی میلیونها سال از میان رسوبات نفوذ کرد و گنبدهای نمکی جالبی را در سطح زمین به وجود آورد. گنبدهای نمکی دشت کویر از بهترین نمونههای این پدیده زمینشناسی در سراسر جهان به شمار میروند.
زمینشناسان در دشت کویر ایران حدود ۵۰ گنبد نمکی را شناسایی کردهاند که دیواره برخی از آنها به سبب قرار گرفتن در معرض باد و باران دچار فرسایش شده است.
جاهای دیدنی دشت کویر ایران شهرها و روستاها
- سمنان: این شهر بهعنوان مرکز استان سمنان در جنوب رشتهکوه البرز و شمال دشت کویر ایران قرار دارد.
- دامغان: دامغان در استان سمنان قرار دارد. ناحیه جنوبی این شهر کویر و شنزار است.
- کاشان: کاشان در استان اصفهان به «شهر گل و گلاب» و «دار المومنین» معروف است. مناطق کویری در بخش شمالی و شرقی این شهر قرار دارند.
- گرمسار: شهر گرمسار در استان سمنان از جنوب به دشت کویر ایران محدود میشود.
- شاهرود: شاهرود از دیگر شهرهای استان سمنان است که بهعنوان «مهد عرفان ایران» شناخته میشود. این شهر از قسمت جنوبی خود با کویر مرکزی در ارتباط است.
- راوند: راوند شهری در شهرستان کاشان است. این شهر بهواسطه قرارگیری در همسایگی دشت کویر ایران آبوهوای گرم و خشک دارد.
- آران و بیدگل: این شهرستان در استان اصفهان و در فاصله ۳۵ کیلومتری از دریاچه نمک قرار دارد.
- گرمه: گرمه از روستاهای معروف شهرستان خور و بیابانک در استان اصفهان است. این روستا در حاشیه دشت کویر ایران قرار دارد.
- ابوزیدآباد: این شهر مرکز بخش کویرات در شهرستان آران و بیدگل استان اصفهان است.
- مشکات: مشکات در شهرستان کاشان، شمالیترین شهر استان محسوب میشود. این شهر در حاشیه کویر مرکزی ایران قرار دارد.
- بادرود: بادرود در بخش امامزاده شهرستان نطنز استان اصفهان قرار دارد.
- اردستان: اردستان بهعنوان مرکز شهرستان اردستان در استان اصفهان، در کنار جاده ارتباطی بندر عباس-تهران قرار دارد. این شهر در جنوب دشت کویر ایران قرار دارد.
- موغار: موغار در شهرستان اردستان استان اصفهان قرار دارد. این شهر همسایه دشت کویر ایران است.
- یخاب: یخاب روستایی در شهرستان طبس استان خراسان جنوبی است.
- یزدلان: روستای یزدلان در دهستان کویر، بخش کویرات در شهرستان آران و بیدگل استان اصفهان قرار دارد.
- کاغذی: روستای کاغذی در بخش کویرات و در شهرستان آران و بیدگل استان اصفهان قرار دارد.
- خرمدشت: روستای خرمدشت از توابع بخش مرکزی شهرستان کاشان استان اصفهان است.
- ریجن: ریجن از دیگر روستاهای دهستان کویر بخش کویرات در شهرستان آران و بیدگل استان اصفهان است.
- محمدآباد: محمدآباد شهری در بخش جرقویه سفلی در استان اصفهان است. این شهر نیز در همسایگی کویر مرکزی ایران قرار دارد.
- فمی: روستای فمی در شهرستان نطنز استان اصفهان قرار دارد.
- آبشیرین: این روستا از توابع شهرستان کاشان است.
- نوشآباد: نوشآباد در شهرستان آران و بیدگل استان اصفهان از جهت شمال با کویر مرکزی ایران در ارتباط است.
- انارک: انارک در استان اصفهان و در فاصله ۷۵ کیلومتری از شهرستان نائین قرار دارد. این شهر در حاشیه دشت کویر قرار گرفته است.
- جندق: جندق در استان اصفهان و در حاشیه جنوبی دشت کویر ایران قرار دارد.
- چوپانان: این روستا از توابع شهرستان نائین استان اصفهان است.
- چیمه: چیمه روستایی زیبا در بخش مرکزی شهرستان نطنز است. در سال ۱۳۹۸ هجری شمسی کتابی با عنوان «روستای چیمه: فیروزه ای در دل کویر» درباره این روستا به چاپ رسید.
- سه: روستای سه (Soh) از توابع شهرستان شاهینشهر و میمه در استان اصفهان است. این روستا در دامنه رشتهکوههای کرکس قرار دارد.
- عروسان: عروسان از روستاهای شهرستان خور و بیابانک در استان اصفهان است. این روستا در مسیر بازدید از دشت کویر ایران قرار داد.
- عشین: «عشین» یا «اشین» روستایی در غرب انارک در استان اصفهان است. این روستا در مسیر جهانگردی کویری قرار دارد و همسایه کویر مرکزی ایران محسوب میشود.
- معلمان: روستای معلمان در استان سمنان قرار دارد. این روستا در حاشیه شمالی کویر مرکزی ایران قرار دارد.
- مصر: روستای زیبا و گردشگری مصر در شهر جندق و شهرستان خور و بیابانک استان اصفهان قرار گرفته است.
- محمدآباد کوره گز: این روستا از توابع شهرستان خور و بیابانک استان اصفهان است و در حاشیه جنوبی دشت کویر قرار دارد.
- مهاباد (اردستان): شهر مهاباد در شهرستان اردستان استان اصفهان قرار دارد. این شهر در نهایت به دشت کویر منتهی میشود.
- نائین: نائین مرکز شهرستان نائین در استان اصفهان است. این شهر در قلب دشت کویر قرار دارد.
- زواره: زواره در حاشیه جنوبی دشت کویر ایران قرار دارد. این شهر از توابع شهرستان اردستان در استان اصفهان است.
کویرها و دریاچهها
- کویر نمک بجستان: کویر نمک بجستان یا کفه نمکی بردسکن که با نام علمی «پالایا» نیز شناخته میشود، ۷,۸۸۸ هکتار وسعت دارد و در جنوب شهرستان بردسکن استان خراسان رضوی قرار گرفته است.
- مرنجاب: کویرمرنجاب در شهرستان آران و بیدگل استان اصفهان قرار دارد. این کویر از شمال به دریاچه نمک آران و بیدگل، از غرب به کویر مسیله و دریاچه نمک حوض سلطان، از شرق به کویر بند ریگ و پارک ملی کویر و از جنوب به شهرستان آران و بیدگل محدود شده است.
- ریگ جن: ریگ حن منطقهای خاص در کویر مرکزی ایران است که بیشتر بهدلیل حضور تلماسهها و بکر و ناشناخته بودن شهرت یافته است. این منطقه کویری در جنوب سمنان، شرق دریاچه نمک، شمال انارک و غرب جندق قرار دارد.
- دریاچه نمک: دریاچه نمک میان سه استان اصفهان، قم و سمنان قرار دارد. این دریاچه در کویر مرکزی ایران واقع شده است و بهعنوان دومین دریاچه بزرگ آب شور ایران شناخته میشود.
- حوض سلطان: دریاچه نمک حوض سلطان با مساحت تقریبی ۲۴۰ کیلومتر مربع در شمال شرقی شهرستان قم قرار دارد.
- کویر سیازگه: کویر سیازگه در بخش کویرات شهرستان آران و بیدگل استان اصفهان قرار دارد. این کویر محل برگزاری مسابقات شترسواری است.
- کویر ابرکوه: کویر ابرکوه در ۲۰ کیلومتری شرق شهرستان ابرکوه استان یزد قرار دارد.
- کویر چاه غیب: چاه غیب یکی از کویرهای جنوب شرقی ایران است که در محدوده کویر مرکزی ایران قرار دارد. این کویر که گاه با نام «هامون چاه غیب» نیز شناخته میشود، در ۵۰ کیلومتری شهرستان خاش استان سیستان و بلوچستان قرار گرفته است.
- کویر حاج علی قلی: این کویر و نمکزار در جنوب شرقی دامغان قرار گرفته است و ۲,۳۹۱ کیلومتر مربع وسعت دارد.
- کویر ساغند: ساغند از کویرهای مرکزی ایران در استان یزد است و ۲۲,۶۲۵ هکتار وسعت دارد.
- کویر سیاه کوه (اردکان):گویر سیاه کوه در ۴۰ کیلومتری شمال شهر اردکان و ۲۰ کیلومتری جنوب انارک قرار دارد.
- کویر دق سرخ: کویر دق سرخ در شهرستان اردستان استان اصفهان قرار دارد.
پوشش گیاهی و جانوری دشت کویر ایران
اختلاف دمای شب و روز در دشت کویر ایران حیات را دشوار میکند. گورکن، شتر، روباه کویری، عقاب، شاهین، گوسفند و بز بومی، مارهای بیابانی، عنکبوتها و تعدادی خزنده دیگر در این منطقه قادر به حیات هستند. در نواحی کوهستانی اطراف نیز چندین گونه از جانوران وحشی مانند پلنگ ایرانی و بز کوهی زندگی میکنند.
سطح بالای نمک دشت کویر ایران در کنار بیآبی به گیاهان اجازه رشد نخواهد داد. تنها تعدادی از گونههای گیاهی شورپسند در این دشت وسیع قابلمشاهده هستند.
اقامت در دشت کویر ایران
در گذشته یکی از چالشهای گردشگران در سفر به دشت کویر ایران امکان اقامت و شبمانی در اینجا بود. این امکان تنها با طی کردن مسافتهای طولانی تا رسیدن به اولین هتل یا مسافرخانه ممکن میشد؛ اما در حال حاضر تعداد زیادی خانه و اقامتگاه بومگردی در روستاها و شهرهای اطراف کویر پذیرای گردشگران هستند. علاوه بر این، در سالهای اخیر کمپهای کویری در دشت کویر ایران شکل گرفتهاند که امکان اقامت در دل این منطقه وسیع را به بازدیدکنندگان خواهند دارد.
کویر رباط خان(ریگ شتران)
برای کسانی که عاشق طبیعتگردی هستند کویر با سکوت و آرامش خود، آسمان آبی و شبهای پرستارهاش یکی از بهترین مکانها محسوب میشود. شهر طبس در استان خراسان جنوبی یکی از این کویرهای زیبا و دیدنی را در خود جای داده است. برای علاقهمندان به کویر نوردی دیدن زیباییها و رازهای نهفته در اعماق کویر، رباط خوان یا ریگ شتران را پیشنهاد میکنیم.
کویر رباط خان کجاست؟
موقعیت جغرافیایی کویر رباط خان ۳۳ درجه و ۳۸ دقیقه شمالی تا ۳۳ درجه و ۶ دقیقه شمالی و ۵۵ درجه و ۱۹ دقیقه شرقی تا ۵۵ درجه و۵۹ دقیقه شرقی است. این کویر از جاهای دیدنی استان خراسان جنوبی به شمار میآید و از شمال به دریاچهی نمک خور در کویر مرکزی ایران، از جنوب به محور جدید ارتباطی یزد - طبس، از غرب به محور ارتباطی خور - یزد و از شرق به رباط کال مرد، چشمه عمو حسن و رباط خان منتهی میشود. راه اصلی دسترسی به ریگ شتران از جنوب این منطقه است و میتوانید از محور ارتباطی یزد به طبس، سه راهی رباط خان یا از راه شهرستان خور در استان اصفهان با آفرود به ریگ شتران بروید و از دیدن زیباییها و تپههای ماسهای این کویر لذت ببرید. بهدلیل موقعیت ریگ شتران برای رفتن به این منطقه باید با یک تیم حرفهای کوهنوردی همراه شوید و وسایل و تجهیزات لازم کویر نوردی داشته باشید.
معرفی کویر رباط خان
کویر رباط خان یا ریگ شتران از جاهای دیدنی شهرستان طبس است و در نزدیکی شهر یزد و غرب طبس قرار دارد. ریگ شتران یکی از ژئومورفوسایتهای ایران است و ارزش علمی بالا و تنوع ژئومورفولوژیکی دارد. این کویر پوشیده از ریگزار است. بیشترین طول این کویر ۸۰ و عرض آن ۷۰ کیلومتر است. تپههای این کویر کوتاه هستند و بلندترین ارتفاع به ۵۰ متر میرسد. ریگ شتران مانند دو شاخ گاو است که در وسط آن دریاچهی نمک خور قرار دارد.
تاریخچه کویر رباط خان
من هرگز از شنیدن این صدای یکنواخت و کهنسال با ضرب همیشگی و دالانگ دولونگ جاودانیش سیر نخواهم شد، صدایی که من به دفعات آن را شنیدهام و باز هم در من کششی به صحراهای ناشناخته و راههای ناپیموده ایجاد میکند.
«سون اندرسون فون هدین»
ریگ شتران در گذشته در مسیر کاروانها قرار داشته و در برخی از منابع تاریخی و سفرنامهها مانند کتاب سون هدین به آن اشاره شده است. گفته میشود که در زمان حملهی اعراب به ایران، این سپاه در تعقیب یزدگرد، پادشاه ساسانی، به یزد رسیدند و به دو بخش تقسیم شدند. گروهی در فهرج ماندند و گروهی از طریق ریگ شتران بهسمت خراسان رفتند. اعراب در ریگ شتران راه را گم میکنند، شترهایشان تلف میشود و در نهایت شکست میخورند. ناصر خسرو قبادیانی نیز در سفرنامه خود ریگزار این منطقه را مهیب و شورهزارهای اطراف آن را خطرناک معرفی میکند که در صورت گم شدن در راه، عبور از باتلاقهای آن غیرممکن است.
پوشش گیاهی و جانوری کویر رباط خان
در کویر رباط خان نیز حیات و زندگی جریان دارد. پوشش گیاهایی شتران از نوع گیاهان ماسه پسند مانند تاغ، اسکنبیل، نسی و... است و جانورانی مانند: مار، عقرب، گربهی شنی، روباه شنی، شغال، گرگ، شاهین، هوبره، چکاوک کاکلی، مگس گیر، انواع آگاما و گکوی مناطق بیابانی در این کویر زندگی میکنند. این پوشش جانوری عمدتا از جانورانی تشکیل شدهاند که به آب کمتری احتیاج دارند یا آب مورد نیاز را از تغذیه سایر جانوران تأمین میکنند یا آب نمینوشند.
دیدنی های کویر رباط خان
برای کسانی که در کنار کویر نوردی و لذت بردن از سکوت و آرامش کویر به دیدن آسمان شب کویر هم علاقهمند هستند و دوست دارند دیدن زیبای ستارگان را در کویر تجربه کنند، ریگ شتران یکی از بهترین مناطق است. بر اساس نقشههای آسمان تاریک وبسایت معتبر فایندر، تاریکترین آسمان شب ایران در مناطق کویری و بیابانی قرار دارد. این سایت مناطق کویری ایران از جمله ریگ یلان، مناطق مرکزی کویر ریگ جن در استان اصفهان و مناطق شمالی آن در سمنان، ریگ آهنگران یا کویر همت آباد در استان خراسان جنوبی و ریگ شتران طبس و سایر مناطق بیابانی را دارای رتبه یک تاریکی یا آسمان بسیار تاریک معرفی میکند؛ بنابراین ریگ شتران با آلودگی نوری بسیار کم جزو بهترین مناطق برای رصد ستارگان و تماشای آسمان زیبا است.
ریگ چیست؟
ریگ یا ارگ اصطلاحی است که برای پهنههای ماسهای به کار میرود و از واژهی عربی عرق (Erq) گرفته شده است که در زبان فارسی به این تپهها ریگ، ارگ و ماسهزار گفته میشود. ریگها تودههای عظیمی از تپههای ماسهای فعال و فاقد پوشش گیاهی در بیابانها هستند که در اثر فرسایش باد و جابهجایی ماسهها به وجود میآیند. بزرگ ریگ یا ریگ یلان با ارتفاع ۴۷۵ متر مهمترین و بزرگترین ریگ و اجتماع ماسهای در ایران و از بلندترین هرمهای ماسهای در جهان است و در شرق بیابان لوت قرار دارد. ریگ دُهلُی در جنوب شرق بیابان لوت، ریگ جن در دشت کویر و ریگ شتران بین شهرهای یزد و طبس از دیگر رشتههای ماسهای ایران به شمار میرود.
احترام به طبیعت
این روزها سفر به مناطق بکر و دستنخورده زیاد شده است در کنار سفر خود و ثبت خاطرات دلنشین و بهیادماندنی به طبیعت و حفظ محیط زیست احترام بزارید. یادمان باشد طبیعت و زیباییها آن تنها برای ما نسیت بلکه موجودات این مناطق و آیندگان نیز در آن سهیم هستند.
سکوت کویر
دور از این هیاهو، دلم کویر میخواهد و تنهایی و سکوت و
آغوشِ سردِ شبی که آتشم را فرو نشاند.
نه دیوار، نه در، نه دستی که بیرونم کشد از دنیایم،
نه پایی که در نوردد مرزهایم، نه قلبی که بشکند سکوتم،
نه ذهنی که سنگینم کند از حرف، نه روحی که آویزانم شود.
من باشم و تنهاییِ ژرفی که نور ستارگان روشنش میکند
و آرامشی که قبل از هیچ طوفانی نیست.
کویر همت آباد(ریگ آهنگران)
ریگ همت آباد که به نام ریگ آهنگران و پترگان نیز معروف است، یکی از مقصدهای کویرگردی در ایران و از جاذبه های گردشگری استان خراسان جنوبی محسوب میشود و در نزدیکی مرز افغانستان و دق پترگان قرار دارد.
این منطقه یکی از غنیترین و فعالترین اکوسیستم بیابانی از نظر پوشش و تنوع گیاهی و جانوری در ایران است. پوشش جانوری منطقه شامل پرندگان بیابانی از جمله هوبره، زاغ بور، شاهین، چکاوک کاکلی، مگس گیر و … انواع مار و عقرب، گربه و روباه شنی، گرگ، کاراکال، جبیر، انواع آگاما و جکو و… است.
پوشش گیاهی منطقه بهدلیل بالا بودن سطح آبهای زیر زمینی انبوه و از نوع گیاهان شورپسند در نواحی شرقی و گیاهان ماسه پسند و استپی در نواحی غربی از جمله، قیچ، درمنه، تاغ، گز، دم گاوی، نتر، اسکنبیل، ریش بز، گون و… است. همچنین، منطقه دارای نمونه گیاهی اندمیک دیودال رقیمی است که تحت حفاظت سازمان ملل در ذخیره گاه زیستکره منطقه قرار دارد.
دق سرایان(دق رباط سرایان)
دق سرایان که با نام دق رباط سرایان نیز شناخته میشود، در جنوب غربی شهر سرایان قرار دارد و از دیدنی های استان خراسان جنوبی است. دق به پهنههایی گفته میشود که گیاه در آن نمیروید و زمینی سخت و کوبیدهشده دارد. این منطقه شکلی شبیه به بیضی دارد و طول آن در حدود ۴۰ کیلومتر و عرض تقریبی آن ۲۰ کیلومتر است. عرصه این منطقه کویری شامل اراضی مسطح و پست، با کمی تقعر و شوری و قلیاییت خیلی زیاد میشود. مرکز آن فاقد پوشش گیاهی است و در اطراف آن گیاهان شورپسند با نیاز آبی بالا مشاهده میشود. در حاشیه شرقی کویر تپههای ماسهای و ریگزارها قرار گرفتهاند، قسمت جنوبی کویر را پلتفرمهای نمکی دربرمیگیرند و مرکز آن را پوشش استپی میپوشاند. همچنین در حاشیه کویر پوشش جنگلهای تنک تاق قابل مشاهده است. پوشش گیاهی شورپسند موجود در این نقاط شامل ۱۶ گونه با ۳ تیپ گیاهی میشود. مسیر دسترسی به این مکان، مسیر جاده آسفالته سرایان به روستای ثقاله است. ادامهی خاکی این جاده به سمت جنوب، از میان کویر عبور میکند.
