ترسیب کربن چیست؟ Carbon Sequestration
ترسیب کربن به روند ذخیره و جذب کربن موجود در هوا در خاک و گیاهان گفته میشود. ترسیب کربن ازطریق ذخیرهٔ کربن از هوا باعث میشود که از میزان گازِ گلخانهای کربن دیاکسید کاهش یافته و باعث بهبود کیفیت هوا شود. ترسیبِ کربن به معنای رسوب دادن و تخلیه کربن موجود در جو (اتمسفر) است. به عبارت دیگر به جذب دیاکسیدکربن اضافی موجود در جو که توسط بخش هوایی و زمینی گیاهان از طریق ریشه، بقایای گیاهان و جلبکها انجام میشود که در کاهش آثارِ بدِ پدیده گرمایش جهانی نقش دارد.علاوه بر هوا ،ترسیب کربن توسط سایر اکوسیستم های طبیعی مانند جنگل ،خاک و بیوماس اقیانوس ها نیز صورت می گیرد.ترسیب کربن به صورت روش های مصنوعی مانند تزریق دی اکسید کربن در لایه های عمیق دریا (ترسیب معدنی و ترسیب زمین شناسی) نیز نجام می شود.
ضرورت ترسیب کربن
هدف اصلی ترسیب کربن کاهش گرمایش جهانی است .کاهش باران و ذوب یخهای قطبی همگی از اثرات گازهای گلخانهای است. از بین 6 گاز گلخانهای بیشترین سهم مربوط به دیاکسید کربن (co2) است.حدود 60 درصد گرمای زمین به خاطر وجود دیاکسید کربن اضافی در جو زمین می باشد. لذا پروژه ترسیب کربن به دنبال کاهش دیاکسید کربن موجود در جو زمین بهعنوان مهمترین گاز گلخانهای است.
ترسیب کربن در دنیا
ترسیب کربن امروز یک موضوع جهانی است و جامعه جهانی تلاش بر ترسیب کربن دارد. در دنیا کشورهای توسعهیافته بیشترین سهم را در آلایندگی و آلودگی محیطزیست را دارند.کشور ما نیز در سال ۲۰۰۰ میلادی رتبه هفدهم آلایندگی را داشته است. این به معنی این است که ایران نیز در جریان گرمایش زمین سهم دارد.درهرصورت اگر زمین گرم شود بارش (برف و باران) کم میشود و بیابانزایی اتفاق میافتد .به دنبال آن دامداری، کشاورزی و آب شرب با مشکل مواجه شده و فقر به وجود خواهد آمد. متأسفانه تبعات تغییر اقلیم بیشتر به مردم محروم و بیبضاعت جامعه میرسد و بیشتر مشکلات برای آنها به وجود میآید.
تأثیر درختان بر ترسیب کربن
ترسیب کربن توسط درختان و پوششهای گیاهی از مقرونبهصرفه تریم روشهای ترسیب کربن میباشد. تلاشهای اخیر در علم ژنتیک و فنون کشت یافت ، افق های جدیدی برای توسعه درختان جنگلی جدید و فیتوپلانکتون ها با فتوسنتز بالاوترسیب کربن نسبتا بالا ، گشوده است .عوامل مختلفی همچون: نوع گونه گیاهی، اندامهای مختلف گیاه، عناصر و بافت خاک، قرق، جنگلکاری ، چرای دام، فعالیتهای کشاورزی و… بر میزان ترسیب کربن توسط گیاهان مؤثر هستند.
ترسیب کربن توسط درختان در ایران
بهطور مثال به بررسی پروژه ترسیب کربن توسط درختان در جنگلهای کرمانشاه در سالهای ۱۳۹۵-۱۳۹۴ میپردازیم:
در منطقه بیستون برای آزمایش ترسیب کربن درختان بلوط در دو گروه گونههای شاخه زاد و تکپایه تقسیمبندی گردید. اطلاعات این دوگونه از درختان جمعآوری شد. سپس با استفاده از دادههای برداشتشده و کاربرد رابطههای ریاضی مقدار ترسیب کربن و ارزش اقتصادی آن در جنگلهای فوق محاسبه شدند.بر اساس تجزیهوتحلیل نتایج این پژوهش توان ترسیب کربن توسط درختان در گونههای شاخه زاد ۶۷/۱۶۲۲ کیلوگرم در هکتار در سال بود. ترسیب کربن در گونههای تکپایه ۴۷/۱۷۸۶ کیلوگرم در هکتار در هرسال بود.میزان دیاکسید کربن ترسیب و ذخیرهشده در بافت چوبی و همچنین بقایای آلی موجود توسط این دو گونه درخت بلوط ایرانی به ترتیب ۶۱/۵۸۴۱۱ و ۲۹/۶۴۳۱ کیلوگرم در هکتار در سال بود. که با بررسی این ارقام متوجه تأثیر قابلتوجه ترسیب کربن توسط درختان خواهیم شد.
درنتیجه مدیریت صحیح اکوسیستمهای جنگلی بلوط در این منطقه و به دنبال آن در سطح کشور بهمنظور کاهش انتشار گازهای گلخانهای و پدیدۀ تغییر اقلیم اهمیت بسزایی دارد. از طرفی با توجه به اهمیت موضوع تجارت کربن و مسائل بینالمللی پیرامون آن، میتوان از این موضوع در راستای احیاء و نگهداری پایدار این اکوسیستمهای طبیعی بهرهمند شد.
پروژه های ترسیب کربن در ایران
پس با توجه به بافت خاک کشورمان و توجه به میزان مستعد بودن منطقه موردنظر میتوان از تأثیر درختان در ترسیب کربن برای بهبود محیطزیست استفاده نمود.
برای مطالعه تأثیر درختان در ترسیب کربن میتوان به جنگلکاریهای دست کاشت کاج تهران و جنگل چغاسبز استان ایلام نیز اشاره کرد. با بررسی رابطه بین برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک با ترسیب کربن تودههای مختلف موردبررسی قرار گرفت. روش بررسی به شرح زیر است :
برای این منظور تعداد ۱۵ اصله درخت بلوط ایرانی و ۱۵ درخت سوزنیبرگ دستکشت کاج تهران و ۱۵ درخت سرو نقرهای و مجموعاً ۴۵ درخت بهطور تصادفی انتخابشدند.نمونههای خاک در زیر تاج هر درخت در فاصله یکسان از تنه (۳۰ تا ۵۰ سانتیمتری) از عمق ۰ تا ۳۰ سانتیمتری خاک برداشت شد. با بررسی نمونه هادر آزمایشگاه میزان ترسیب کربن با استفاده از میزان کربن آلی در نمونههای خاک و از طریق فرمول محاسبه شد.
نتایج نشان داد ترسیب کربن در خاک توده کاج تهران (۷/۵۵ تن در هکتار) بهطور معنیداری بیشتر از توده سرو نقرهای (۹۸/۳۹ تن در هکتار) و توده بلوط ایرانی (۴۵/۲۹ تن در هکتار) اطراف است. نتایج آنالیز همبستگی نیز نشان داد که درصد ماده آلی، درصد نیتروژن، هدایت الکتریکی و جرم مخصوص ظاهری، به ترتیب از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر مقدار ترسیب کربن خاک در تودههای موردبررسی هستند.
عوامل موثر در ترسیب کربن توسط درختان
با توجه به نتایج این تحقیق پتانسیل ترسیب کربن برحسب گونههای گیاهی متفاوت است، بنابراین با شناخت گونههایی که قابلیت بیشتری جهت ترسیب کربن دارا هستند و همچنین بررسی عوامل مدیریتی که بر فرآیند ترسیب تأثیرگذار هستند میتوان اصلاح و احیاء اراضی را از منظر ترسیب کربن دنبال نمود.
علاوه بر تأثیر درختان در جلوگیری از پدیدهای مختلف مانند تولید اکسیژن ،جلوگیری از بروز سیل ،جلوگیری از فرسایش و فرسایش خاک ،کنترل دمای هوا ،تأثیر درختان در ترسیب کربن نیز میتواند بسیار قابلتوجه و البته مقرونبهصرفه باشد.
